Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân (HĐND) được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 20/11/2015, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2016. Việc triển khai thi hành Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND từ khi ban hành năm 2015 đến nay đã đạt nhiều kết quả, đóng góp tích cực vào việc đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND.
Đoàn Giám sát của HĐND tỉnh giám sát việc lựa chọn sách giáo khoa, mua sắm trang thiết bị dạy học tại Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Nông Thượng, Thành phố Bắc Kạn
Sau 08 năm thi hành Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND, có thể khẳng định hoạt động giám sát của Quốc hội, HĐND ngày càng nâng cao hiệu lực, hiệu quả, đạt được nhiều kết quả quan trọng, được cử tri và Nhân dân đánh giá cao, cụ thể:
- Giám sát tối cao của Quốc hội, giám sát của UBTVQH, các cơ quan của Quốc hội, các Đoàn đại biểu Quốc hội và đại biểu Quốc hội được tăng cường. Nội dung giám sát cơ bản đã bao quát hầu hết các lĩnh vực kinh tế - xã hội, tư pháp, quốc phòng, an ninh, đối ngoại…, tập trung vào những vấn đề lớn, quan trọng mà cử tri, dư luận xã hội quan tâm; việc theo dõi kết quả thực hiện nghị quyết, kết luận, yêu cầu, kiến nghị giám sát được chú trọng thực hiện. Thông qua hoạt động giám sát đã khẳng định tính đúng đắn của chính sách, pháp luật, cũng như kịp thời phát hiện hạn chế, bất cập và đưa ra kiến nghị bổ sung, hoàn thiện chính sách, pháp luật, làm cơ sở cho việc quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước; đồng thời kiến nghị trách nhiệm chính trị của tổ chức, cá nhân, bảo đảm kỷ cương, từ đó các cơ quan hữu quan nhận thức đầy đủ trách nhiệm và thực hiện tốt hơn nhiệm vụ của mình.
- Hoạt động giám sát của HĐND, Thường trực HĐND, các Ban, Tổ đại biểu và đại biểu HĐND đã không ngừng đổi mới, cải tiến phương thức, nâng cao chất lượng hoạt động giám sát, thực hiện tốt vai trò của cơ quan dân cử, cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân. Thông qua hoạt động giám sát đã kịp thời phát hiện những hạn chế, bất cập để đưa ra kiến nghị giúp các cơ quan quản lý nhà nước ở trung ương và địa phương nâng cao trách nhiệm, thực hiện tốt hơn chức trách, nhiệm vụ; kiến nghị Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành trung ương kịp thời tháo gỡ những vướng mắc nhất là về thể chế, cơ chế, sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật còn bất cập, chồng chéo, vướng mắc trong việc thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước theo lĩnh vực của ngành, của địa phương.
Đoàn Giám sát của Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tỉnh giám sát về Chương trình khuyến nông trên địa bàn tỉnh
Bên cạnh những kết quả đạt được, thực tiễn triển khai thực hiện Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015 cũng đã bộc lộ một số hạn chế, bất cập cần được khắc phục, cụ thể như sau:
Thứ nhất, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND hiện hành chưa quy định nguyên tắc về bảo đảm hoạt động giám sát cung cấp thông tin thực tiễn cho hoạt động xây dựng pháp luật, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, của địa phương.
Thứ hai, đối với hoạt động giám sát của Quốc hội: Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND hiện hành chưa có quy định về tiêu chí lựa chọn nhóm vấn đề chất vấn, người bị chất vấn, giám sát chuyên đề, vấn đề được giải trình, người được yêu cầu giải trình tại kỳ họp, phiên họp, hoạt động giám sát của các cơ quan có thẩm quyền giám sát. Đối với hoạt động giám sát của HĐND: Luật hiện hành chưa có các quy định về tiêu chí lựa chọn nhóm vấn đề chất vấn và người bị chất vấn tại kỳ họp HĐND, phiên họp Thường trực HĐND; tiêu chí lựa chọn chuyên đề giám sát của HĐND, Thường trực HĐND; thiếu quy định Thường trực HĐND có thẩm quyền điều chỉnh chương trình giám sát của HĐND và báo cáo HĐND tại kỳ họp gần nhất trong trường hợp cần thiết.
Thứ ba, vẫn còn tình trạng chủ thể chịu sự giám sát và cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không kịp thời, không đầy đủ trách nhiệm của mình theo nghị quyết, kết luận, yêu cầu, kiến nghị giám sát; việc áp dụng biện pháp bảo đảm thực hiện nghị quyết, kết luận, yêu cầu, kiến nghị giám sát còn gặp khó khăn. Thiếu quy định cụ thể về hậu giám sát, dẫn đến việc theo dõi, đôn đốc, giám sát việc thực hiện nghị quyết, kết luận, yêu cầu, kiến nghị sau giám sát có lúc, có cơ quan còn chưa thực sự quyết liệt, nên không ít trường hợp, vấn đề tồn tại, bất cập phát hiện qua hoạt động giám sát nhưng chậm được giải quyết…đòi hỏi phải sửa đổi, bổ sung hoàn thiện.
Thứ tư, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND hiện hành chưa quy định đầy đủ về việc cung cấp, chia sẻ, trao đổi, xử lý, sử dụng, quản lý, bảo quản thông tin từ các tài liệu, dữ liệu, hoạt động giám sát có liên quan để kiểm chứng, đưa ra nhận định, đánh giá, kết luận về các vấn đề liên quan trong hoạt động giám sát; thiếu quy định về việc ứng dụng công nghệ thông tin, số hóa trong hoạt động giám sát góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động giám sát.
Thứ năm, việc xem xét, quyết định Chương trình giám sát của HĐND hằng năm tại kỳ họp giữa năm của năm trước; việc gửi đề nghị, kiến nghị giám sát của các Ban, đại biểu HĐND, Ban thường trực Ủy ban MTTQ cùng cấp và cử tri ở địa phương trước ngày 01 tháng 3 của năm trước còn chưa phù hợp do việc đề xuất Chương trình giám sát của HĐND hằng năm phải xuất phát từ những vấn đề bức xúc ở địa phương hoặc vấn đề ảnh hưởng lớn đến đời sống nhân dân, phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh được đại biểu HĐND, cử tri và Nhân dân quan tâm; gắn với việc xây dựng, thi hành chính sách, pháp luật, quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương, công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực tại địa phương trong năm hiện hành.
Thứ sáu, việc quy định Đoàn giám sát chuyên đề của HĐND, Thường trực HĐND, các Ban HĐND gồm Chủ tịch HĐND, Phó Chủ tịch HĐND, lãnh đạo các Ban, Đại biểu HĐND, đại diện Ủy ban MTTQVN cùng cấp như hiện nay chưa thật sự đầy đủ, chưa phát huy được hết hiệu quả của hoạt động giám sát, do đó cần quy định bổ sung thêm thành phần của Đoàn giám sát bao gồm cơ quan chuyên môn, các chuyên gia có thể được mời tham gia Đoàn giám sát.
Để tiếp tục thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng, cụ thể hóa chính sách, pháp luật của Nhà nước về đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả giám sát của Quốc hội, HĐND; bảo đảm đồng bộ, thống nhất với hệ thống văn bản pháp luật khác có liên quan; khắc phục những tồn tại, hạn chế trong quá trình thực hiện Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND thời gian qua. Việc xây dựng, ban hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hoạt động giám sát là hết sức cần thiết và cần sửa đổi, bổ sung theo hướng:
(1) Bổ sung nguyên tắc bảo đảm hoạt động giám sát cung cấp thông tin thực tiễn cho hoạt động xây dựng pháp luật, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, của địa phương và luật hóa tiêu chí gắn với công tác xây dựng pháp luật, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, của địa phương là một trong các tiêu chí lựa để chọn chuyên đề giám của các chủ thể giám sát.
(2) Sửa đổi, bổ sung quy định về tiêu chí lựa chọn nhóm vấn đề chất vấn, người bị chất vấn, giám sát chuyên đề, vấn đề được giải trình, người được yêu cầu giải trình tại kỳ họp, phiên họp, hoạt động giám sát của các cơ quan có thẩm quyền giám sát.
(3) Sửa đổi, bổ sung các quy định về thẩm quyền, trách nhiệm của Quốc hội, cơ quan của Quốc hội, đại biểu Quốc hội, HĐND, cơ quan của HĐND, đại biểu HĐND và thẩm quyền, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có liên quan trong hoạt động giám sát; các quy định liên quan đến bảo đảm thực hiện nghị quyết, kết luận, yêu cầu, kiến nghị giám sát.
(4) Sửa đổi, bổ sung các quy định về trao đổi, sử dụng thông tin của hoạt động giám sát có liên quan và các hoạt động khác; ứng dụng công nghệ thông tin, số hóa trong hoạt động giám sát.
(5) Sửa đổi thời gian xem xét, quyết định Chương trình giám sát hằng năm của HĐND.
(6) Sửa đổi, bổ sung thành phần Đoàn giám sát chuyên đề của HĐND, Thường trực HĐND, các Ban HĐND.